افت تحصیلی: یک مسئله کاملا مهم
در دوره درگیری با بیماری کرونا و البته به خاطر تغییرات اساسی که در روش درس خواندن در این دوران ایجاد شد و کلاسها بهصورت مجازی برگزار شدند، چیزی که بسیاری از دانش آموزان با آن مواجه شدند افت تحصیلی است. افت تحصیلی هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی مسئله کاملا مهمی است؛ تا آنجا که بسیاری از جامعهشناسان قرن حاضر روی این نکته تاکید کردهاند که ملتی که نتواند سرمایهگذاری درستی روی تحصیل جوانانش کند، در هیچ زمینهای نمیتواند رشد کند. البته ما در این نوشتار تنها از افت تحصیلی در ابعاد فردی آن و برای دانش آموزان و والدین آنان صحبت خواهیم کرد.
اگر در دوران مجازی شدن کلاسهای مدارس، دچار افت تحصیلی شدهاید، یا از والدینی هستید که به تحصیل فرزندتان اهمیت میدهید و نگران ضعفهای درسی دانش آموز هستید، این مطلب به شما نکات مهم و کمک کنندهای در مورد روش برطرف کردن افت تحصیلی خواهد آموخت.
افت تحصیلی چیست؟
بیایید در ابتدا به این مطلب بپردازیم که اصلاً افت تحصیلی چیست؟ به نظر بهترین مشاوران تحصیلی تهران و مشاوران حرفهای کنکور، افت تحصیلی زمانی اتفاق میافتد که دانش آموز به اهداف تحصیلی خود یا اهدافی که برایش درنظرگرفته شده است نرسد و شکست بخورد. البته بسیاری از روانشناسان حال حاضر، بر این نکته توافق دارند که چیزی بهعنوان شکست خوردن دانش آموز وجود ندارد و این عبارت خودش میتواند احساسات بدی در دانش آموزان ایجاد کرده و به آنها آسیب بزند.
اما اگر نخواهیم مفهوم شکست خوردن را به کلی دور بیندازیم، میتوانیم از زاویه دیگری به آن نگاه کنیم. دکتر علی میرصادقی، بهعنوان یک مشاور تحصیلی خوب در تهران که تابهحال دانش آموزان بسیاری را تا آستانه ورود به دانشگاه و کسب رتبه عالی درکنکور راهنمایی کرده، معتقد است که ما برای موفق شدن پیش از هر چیزی به شکست خوردن و ناامیدی نیاز داریم تا هر چیز دیگری. او میگوید باید به آینده دور امید داشت، اما نسبت به زمان حال کمی جا برای شکست خوردن و موفق نشدن باز کنیم.
زیرا وقتی از اول ماجرا، از خودمان توقع داریم که بدون هیچ شکستی جلو برویم، دچار حالتی میشویم که روانشناسی به آن «اضطراب ناکارآمدی» میگوید. یعنی مدام ترس از شکست خوردن را تجربه کرده و فکر میکنیم که اگر شکست بخوریم، دیگر دنیا به آخر رسیده است. یک جورهایی، اضطراب شکست خوردن، خودش باعث شکست خوردن فرد در تحصیل و بسیاری از امور دیگر میشود.
ما هم با نظر دکتر میرصادقی موافقیم و افت تحصیلی دانش آموزان را شکست در نظر میگیریم. اما شکستی که قرار نیست ناامیدمان کند؛ بلکه برعکس، قرار است به ما نشان دهد آن چیزی که ازش ترس داشتیم، اصلاً غیرقابل حل نیست. حالا که افت تحصیلی در دانش آموزان را بهعنوان یک شکست تعریف کردیم، بهتر است راجع به عوامل تاثیرگذار بر آن و دلایل افت تحصیلی هم حرف بزنیم.
عوامل تاثیرگذار بر افت تحصیلی
بسیاری از والدین و معلمان و حتی خود دانش آموزانی که افت تحصیلی را تجربه میکنند، گمان میکنند تنها علت افت تحصیلی آنها (دانش آموزان) هستند و به این ترتیب، دچار یاس، سرخوردگی، بیانگیزگی و در مواردی هم، متاسفانه، دچار افسردگی میشوند. اما اینطور نیست! خود شخص تنها یکی از عوامل تاثیر گذار بر افت تحصیلی است. بهطور کلی میتوان به ۳ دلیل اساسی در افت تحصیلی دانش آموز اشاره کرد: ۱. خود دانش آموز ۲. معلم ۳. مدرسه. در ادامه بهصورت موردی به هر ۳ این عوامل خواهیم پرداخت و نهایتاً نیز راهکاری برای جلوگیری از افت تحصیلی مطرح خواهیم کرد.
۱. نقش خود دانش آموز در افت تحصیلی
مطالعه سازمان نیافته، اشتباه در مدیریت زمان، نداشتن اعتماد به نفس، استفاده نکردن از برنامهریزی درسی اصولی، عدم استفاده از روش صحیح مطالعه کتاب درسی و اضطراب و دهها عامل دیگر وجود دارند که در مسیر تحصیل دانش آموز میتواند او را بیدرنگ به سمت افت تحصیلی سوق دهد. برای مثال، کافی است به دانش آموزی فکر کنید که یکباره با رشته ورزشی مورد علاقهاش مواجه شده و حالا درست در نقطهای که نیاز دارد به شیوهای مدیریت زمان کند که هم به ورزشش برسد و هم به درس و مشق و مدرسه، ناگهان کفه ترازویش به سمت ورزش سنگینی میکند و او بیشتر توجه و تمرکز خود را روی آن میگذارد و در تحصیل افت میکند. در این صورت، اگر تمام مدرسه، معلمان و خانواده بسیج شوند و از بهترین روش های درس خواندن استفاده کند، باز هم نمیتوانند او را از افت تحصیلی نجات دهند؛ چون او تمام انرژیاش را دارد صرف ورزش کردن میکند.
یکی دیگر از زیر مجموعههای نقش دانش آموز در افت تحصیلی، به نقش خانواده در افت تحصیلی دانش آموز برمیگردد. تشویق نکردن فرزند بابت نمرات خوب و بیتفاوتی به نتایج امتحانات او، شرکت نکردن در جلساتی که برای اولیای دانش آموزان برگزار میشود، پرت کردن حواس دانش آموز از طریق درگیر کردن او با مسائل خانوادگی مثبت و منفی (مثل مهمانی و سفر بیش از حد یا اسباب کشی یا ساکت نگه نداشتن محیط خانه)، داشتن توقعات تحصیلی سختگیرانه و زیاد از حد و… همه جزو مسائلی هستند که وجودشان در خانواده، میتواند زحمت دانش آموز و مدرسه و معلمان را هدر بدهد و بازدهی تحصیلی دانش آموز را آنقدر کاهش دهد تا به افت تحصیلی برسد.
۲. نقش مدرسه در افت تحصیلی
چه مدرسهای که آنچنان چهارچوبهای سختی میگذارد که بچهها از درس و تحصیل دلزده میشوند؛ چه مدرسهای که انقدر همه چیز را سرسری و بینظم و قاعده در نظر میگیرد که بچهها احساس نیاز به تلاش، رقابتِ سالم و رشد و پرورش در خود نمیبیند، هردوی این نگرشها میتوانند دانش آموزانی که خودشان مستعد افت تحصیلی هستند را بلافاصله با سرعتی دوبرابر به سمت آن هل دهند. برای مثال، همه ما در اطرافمان شنیدهایم که دانش آموزان به اصطلاح «تیزهوش» مدارس خاص، چگونه تحت فشار بیش از حد قرار میگیرند و گاهی بعضی از محصلان این نوع مدارس برتر، در نتیجه فشاری که بر آنها تحمیل می شود، از مزایای تحصیل در مدارس تیزهوشان دست میکشند و عطایش را به لقایش میبخشند.
البته این نگاه در مورد تمام مدارس استعدادهای درخشان و دیگر مدارس خاصی که به کیفیت تحصیل دانش آموزان اهمیت میدهند، صادق نیست. زیرا مدارسی که برای برنامه ریزی آموزشی از مشاوران تحصیلی آگاه مشورت میگیرند، به خوبی میدانند که بهترین نوع مدرسه، مدرسهای میانه روست. مدرسهای که در اثنای اینکه با جدیت مسیر پیشرفت تحصیلی دانش آموز را برایش مشخص میکند و او را در آن به جلو میبرد، برای او محیطی نگهدارنده نیز ایجاد میکند که دانش آموز فرصت و حتی جرئت شکست خوردن نیز داشته باشد.
۳. نقش معلم در افت تحصیلی
همه ما با مفهوم کاتالیزور در شیمی آشنا هستیم. کاتالیزور مادهای است که وارد واکنش میشود، انجام گرفتن آن را تسهیل میکند، و بعد هم خارج میشود. حال اگر کاتالیزور ما کار خود را درست انجام ندهد چه؟ معلم دقیقا عملکردی شبیه به کاتالیزور دارد. اگر درست کار نکند، نتیجه در ۷۰ درصد مواقع افت تحصیلی دانش آموز است. چرا؟ چون اگر تدریس به خوبی انجام نشود، دانش آموز اصلاً با مباحث درسی به درستی آشنا نمیشود تا بعد بتواند به تمرین و مرور درسها بپردازد و پیشرفت کند. به همین دلیل است که مشاور تحصیلی خوب و خصوصاً مشاور کنکور، به شما توصیه میکند مطالب را از پایه صحیح یاد بگیرید. زیرا اگر در ابتدای آموختن یک درس، نکتهای را به اشتباه متوجه شوید یا اصلا متوجه نشوید، در تمام گامهای بعدی به مشکل برخواهید خورد.
پس، همانطور که در این بخش توضیح دادیم، عوامل بسیاری وجود دارد که میتواند علت افت تحصیلی دانش آموزان باشد. اما برای مقابله با عوامل و دلایل افت تحصیلی دانش آموزان آیا راهکاری هم داریم؟ البته که بله! با ما همراه باشید تا به این سوال شما نیز پاسخ بدهیم.
روش برطرف کردن افت تحصیلی
در میان عواملی که ذکر شد، دو عامل معلم و مدرسه را تنها میتوان با تحقیق و جستجو انتخاب کرد. بسیاری از مدارس هستند که امروزه جلسات آشنایی برگزار میکنند و این امکان وجود دارد که والدین و دانش آموزان با آنها و چهارچوبها، روشها و اهداف و نظام و قواعدشان آشنا شوند. همچنین، میتوان به رزومه یا سوابق کاری معلمین رجوع کرد و به این ترتیب، انتخابی درست داشت. از این راهکار میتوان برای انتخاب یک مشاور تحصیلی خوب نیز استفاده کرد.
اما عامل اولی که به آن اشاره کردیم، یعنی خود دانش آموز، نیاز به صرف وقت و انرژی بیشتری دارد. بهترین راه پیشگیری و یا برطرف کردن افت تحصیلی یک دانش آموز استفاده از مشاوره تحصیلی خوب است. یک مشاوره تحصیلی صحیح، میتواند با تاکید بر نقاط قوت و ضعف دانش آموز و برنامهریزی برای آنها، به بهترین شکل ممکن دانش آموز را از دام افت تحصیلی رهایی بخشیده و به سمت پیشرفت و موفقت در تحصیل و چه بسا زندگی راهنمایی کند.
مشاور تحصیلی خوب میتواند به شما کمک کند که عامل اصلی که در افت تحصیلی دانش آموز وجود دارد را شناسایی کنید. او هم با روش تدریس درست آشنایی دارد و از توضیحات فرزندتان، میتواند به کیفیت تدریس معلمان و شرایط مدرسه اش پی ببرد، هم به مسائل روانشناختی تسلط دارد و میتواند اگر یک عامل روانشناختی مثل بیانگیزی یا اضطراب به دانش آموز فشار میآورد، آن را شناسایی کرده و به رفع آن کمک کند، هم میتواند دانش آموز را در مورد چگونگی درس خواندن راهنمایی کند. اما یک مشاوره تحصیلی خوب و روشمند چه ویژگیهایی دارد؟
ویژگیهای مشاوره تحصیلی خوب و روشمند: راه حل افت تحصیلی
یک مشاوره تحصیلی خوب و روشمند، ۷ ویژگی دارد.
۱) برنامه ریزی فرد به فرد: روش صحیح برنامه ریزی در مشاوره تحصیلی بهصورت شخصی شده و همانطور که گفتیم بر اساس نقاط قوت و ضعف دانش آموز و بهصورت هفتگی میباشد و به هیچ وجه از پیش آماده شده نیست. بنابراین، مشاور تحصیلی خوب قبل از اینکه برای دانش آموز نسخه بپیچد که فلان درس را چند ساعت بخواند، با او صحبت میکند و از شرایط او، استعدادها و علایق، نقاط ضعف و قوت و هدف او آگاهی پیدا میکند.
۲) وجود مربی پیگیر: ضمن انجام مشاوره تحصیلی حرفهای، همواره یک مربی در کنار دانش آموز وجود دارد که با نظارت و پیگیری به دانش آموز کمک میکند تا در مسیر خودش جلو برود.
۳) نظارت شخصی: نظارت مربی بهصورت شخصی و همراه با تحلیل، مانیتورینگ سرعت، مدیریت زمان و غیره میباشد.
۴) چک کردن مستمر: در جلسات مشاوره تحصیلی روشمند و حرفهای، چک کردن و پایش مستمر وجود دارد. مشاور تحصیلی خوب یکبار برنامه میدهد، اما بارها برنامه میگیرد. یعنی از دانش آموز سؤال میکند که کارش دارد چگونه پیش میرود، چه پیشرفتهایی داشته و در چه نقاطی هنوز ضعف دارد. آیا برنامه برایش مناست یا نه و…
۵) آزمونهای منظم: مشاور تحصیلی خوب، علاوه بر تاکیدی که بر مطالعه هفتگی میگذارد، به آزمونها نیز پرداخته و دانش آموز را برای شرکت در آزمونهای آزمایشی، از قبل آماده میکند؛ چه از نظر تکنیکی و چه از نظر روانشناختی.
۶) در نظر گرفتن اهداف و تواناییهای فردی: از نظر سبک مطالعه، مشاور همیشه دانش آموز را به سمت بهترین «خودش» بودن راهنمایی میکند، نه یک جور «بهترین بودن» از قبل تعیین شده. زیرا میداند که مسیر بهعنوان مثال یک نقاش آینده، با یک ورزشکار آینده و یک شیمیدان آینده متفاوت است و قرار نیست هرسه این افراد، شبیه به هم عمل کنند.
۷) مسئولیت پذیری دوطرفه: در یک فرآیند مشاوره تحصیلی خوب، نه مشاور به تنهایی مسئول نمرات عملکرد خوب دانش آموز است و نه دانش آموز کاملاً مستقل، تمام مسئولیتها را برعهده میگیرد؛ بلکه مشاور سعی میکند با تجربه و دانشی که دارد، باری از دوش دانش آموز بردارد و بعضی مسئولیتهها را به دوش بگیرد، مشروط براینکه دانش آموز نیز احساس کند متعهد است به برنامهای که به صورت توافقی با مشاورش تنظیم کردهاند، پایبند بماند.
در نهایت، ذکر این نکته بسیار مهم است که فرآیند مشاوره تحصیلی، تنها زمانی مورد اعتماد است که توسط یک فرد با تجربه و سواد کافی انجام شود؛ چراکه درس خواندن، یکی از مهمترین عوامل دخیل در سرنوشت شغلی، مالی، روانی و… انسان است.
امیدواریم این مطلب که توسط گروه مشاوران تحصیلی بارسا برای شما تهیه شده است، برایتان مفید بوده باشد. برای اطلاعات از شرایط مشاوره تحصیلی موسسه آموزشی – انتشاراتی بارسا، میتوانید با شماره ۲۲۶۷۷۹۱۷-۰۲۱ تماس بگیرید یا عدد ۶۱ را به سامانه ۳۰۰۰۹۰۹۰۳۰ ارسال کنید.
توجه: وبسایت «بخون» مسئولیتی در قبال محتوای این مطلب ندارد.