بعد از انتخاب موضوع برای تحقیق و انجام پایان نامه دکتری ، وقت نوشتن و ارائه پروپوزال یا همان طرح پیشنهاد پژوهشی است که در آن شما ابراز می‌دارید یک مشکل یا مسئله را در بخشی از جامعه، کشور و یا دنیا یافته‌اید و برای حل این مشکل یا مسئله می‌توانید با در اختیار گرفتن ابزار و روش‌های تخصصی مسیر رسیدن به مطلوب‌ترین پاسخ برای سئوال مطروحه را در قالب یک طرح تحقیقاتی با فرمت استاندارد ارائه دهید.
تفاوت پروپوزال دکتری با کارشناسی ارشد
تفاوت پروپوزال برای مقطع دکتری با مقطع کارشناسی ارشد در این است که در مقطع دکتری باید بتوانید بعد از اتمام کار از پروپوزال خود دفاع کنید. بنابراین مطالب عنوان شده در طرح پژوهشی باید از ساختار مشخصی برای تحقیق برخوردار باشد، کاملاً عملیاتی و کاربردی بوده و برای اساتید و داوران و جامعه‌ای که بعدها از آن استفاده خواهد کرد، قانع کننده باشد. با این تفاسیر به عنوان یک دانشجوی مقطع دکتری، باید با تمامی ارکان، بخش‌ها، مراحل نگارش و رعایت استانداردها، آشنایی کامل داشته باشید. در این جا سعی می‌کنیم تا جایی که متن به ما اجازه می‌دهد شما را با روش انجام پروپوزال دکتری و مراحل آن تا موعد دفاع آشنا کنیم.
فرم و قالب اصلی دانشگاهی پروپوزال
نوشتن پروپوزال خوب و جامع یکی از قسمت های مهم انجام پایان نامه دکتری می باشد. درست است که ساختار کلی پروپوزال دکتری از قواعد و قوانین خاصی تبعیت می‌کند، اما ممکن است شکل فرم ارائه شده از دانشگاه‌های مختلف در سطح کشور کمی تفاوت داشته باشند. بنابراین قبل از اقدام به نگارش ابتدا فرم اصلی دانشگاهی که در آن مشغول به تحصیل هستید را از قسمت مربوطه در سایت دانشگاه به شکل فایل با فرمت word یا pdf دانلود نمایید. حالا با توجه به ساختاری که در فرم تعیین شده، مسیر نگارش هموارتر می‌شود.
در اکثر قالب‌های ارائه شده برای فرم پروپوزال بخش‌های تحقیقات ثابت است ولی قبل از آن قسمت‌هایی تعبیه شده که در آن باید اطلاعات شخصی دانشجو، اطلاعات معرفی استاد راهنما و مشاور ثبت شود. قسمتی برای عنوان اصلی تحقیق به زبان فارسی و انگلیسی در این فرم در نظر گرفته شده. بخش‌های مربوط به تحقیقات در فرم معمولاً شامل موضوع پروژه، مقدمه، بیان طرح مسئله و ابعاد آن، اهمیت و ضرورت تحقیق، سئوالات و فرضیه‌های تحقیق، پیشینه و سوابق تحقیق، محدودیت‌های تحقیق، اهداف طرح تحقیقاتی، جنبه جدید و نوآوری تحقیق، روش انجام و اجرای تحقیق، روش و ابزار گردآوری اطلاعات، قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی تحقیق، روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، جدول زمانبندی مراحل انجام تحقیق از زمان تصویب تا دفاع نهایی، فهرست منابع و مأخذ می‌باشد. بر آنیم تا روش انجام هر قسمت را تشریح کنیم تا کار برای شما آسان گردد.
قبل از شروع بدانید دانشجوی مقطع دکتری در انجام پروپوزال، قدرت تحقیقاتی، علمی و تخصصی خود را در رشته تحصیلی نشان می‌دهد. بنابراین آن طور که در ظاهر ساده به نظر می‌رسد نیست، بلکه پروپوزال دکتری مدرکی است که بعدها می‌تواند در شکل‌گیری موقعیت علمی، اجتماعی، کاری و حتی ادامه تحصیل و شغل بهتر در کشورهای دیگر مؤثر باشد. پس ایده پرداز باشید و بسیار پویا عمل کنید؛ سعی کنید تا جایی که امکان دارد از کپی مطالب دیگران در پروپوزال حتی با ذکر منبع خودداری نمایید چرا که مهم است درایت و توانایی علمی خود را در نگارش پروپوزال به رخ بکشید. لازم به ذکر است که نمره پایان نامه و پروپوزال در این سالها در معدل تاثیر ندارد اما بهترست از دانشگاه خود این سوال را نمایید تا جواب درستتری دریافت نمایید
مطالعه پروپوزال های دیگران و یادداشت برداری از آنها
بهتر است قبل از شروع تعداد زیادی پروپوزال مرتبط با زمینه تحقیق و رشته و گرایش تحصیلی خود را مطالعه کرده و از آنها ایده بگیرید. برای این منظور تعداد زیادی پروپوزال مقطع دکتری برای اکثر رشته و گرایش‌های موجود در دانشگاه‌های معتبر، از قبل آماده و در سایت‌های مختلف بارگذاری شده و به راحتی قابل دسترس می‌باشد. برای مطالعه همیشه دفتر کوچکی جهت یادداشت و نُت برداری کنار دست خود داشته باشید تا نکات لازم را در آن یادداشت کرده و نهایتاً از روی نکات مهم گراف و الگوریتم اولیه و اصلی پروپوزال را برای خود ترسیم نمایید. این باعث خواهد شد ذهن شما پراکنده نشده و تمرکز در نوشتن را بالا ببرد.
قسمت های مهم پروپوزال
- مقدمه: قسمتی از پروپوزال است که در آن دانشجو باید هیجان خواننده را تحریک نموده وی را به وجد آورد تا ترغیب به خواندن کلیه مطالب نماید. بهتر است در این قسمت از ادبیات خوب و زبان ساده استفاده شود. جملات طولانی و خسته کننده نباشد. آراستگی و پیوستگی در جملات رعایت شده و مرتبط با موضوع باشد. بنابراین بهتر آن است در این قسمت خواننده را متوجه هدف خود از پژوهش و اجرای طرح نمایید و خلاصه‌ای چند جمله‌ای از ادبیات موضوعی ارائه دهید.
- بیان مسئله: دقت داشته باشید بیشترین توجه و داوری برای اساتید، این بخش از پروپوزال است، از این رو بهتر است برای این قسمت وقت بیشتری بگذارید تا به استادان و خوانندگان ثابت کنید تحقیق شما قابلیت اجرا و بررسی علمی و تخصصی را دارد. در قسمت بیان مسئله پروپوزال دکتری مشخص می‌شود تأثیرات مفید حل موضوع مطرح شده و کاربردی بودن پژوهش در جامعه تا چه حد مهم و نیاز است. پس ابتدا با طرح شواهد و مستندات، وجود مشکل یا مسئله، تأثیرات منفی آن را بر جامعه و خلاًهای موجود و موارد مبهم را ذکر نموده، در ادامه نیاز جامعه به تحقیق و راه کار برای جهت دهی تأثیر مثبت آن پس از حل مسئله و دلیل تمایز تحقیق شما با تحقیقاتی که قبلاً توسط دیگران انجام شده را بیان کنید.
حتی می‌توانید برای اثبات کاربردی و به روز بودن موضوع تحقیقاتی خود از نهادها، سازمان‌ها، ارگان‌ها و بخش‌های مختلفی که از تحقیقات شما منافعی برای ایشان حاصل می‌شود نام ببرید. غیر از این‌ها بیان اهداف تحقیق، متغیرهای مستقل و وابسته، نحوه کمی یا کیفی بودن تحقیق، روابط میان متغیرهای موجود در مسئله و حتی طرح سئوالات ویژه و ریزتر و بیان راه حل‌ها و معرفی عوامل مؤثر بر رفع آنها تا رسیدن به نتایج قابل انتظار در پژوهش، می‌تواند در قسمت «بیان مسئله» قرار گیرد. با توجه به اهمیت این بخش از پروپوزال بهتر است از کل به جزء پیش بروید، از جملات دارای ابهام و کلی گویی پرهیز کنید، مطالب عنوان شده شفاف، مؤثر و مفید باشند، در تمام قسمت‌های متن منابع و مستندات را ذکر و آمار و ارقام مستند ارائه دهید، کلمات کلیدی تحقیق را شرح داده و تعریف کامل اصطلاحات و واژه‌های تخصصی را بنویسید و در آخر در یک پاراگراف مجزا، هدف نهایی از تحقیقتان را به صورت شفاف و دقیق بیان نمایید.
- اهمیت و ضرورت تحقیق: پیچیدگی این بخش از پروپوزال در این است که معمولاً دانشجویان برای انجام پروپوزال دکتری در قسمت بیان مسئله، اهمیت و ضرورت تحقیق را هم به تفصیل شرح می‌دهند و بعد برای نوشتن بخش اهمیت و ضرورت تحقیق مطلب مناسب پیدا نمی‌کنند و این باعث سردرگمی محقق می‌گردد. بنابراین قبل از شروع به نوشتنِ بخش‌های مختلف پروپوزال، بهتر است با هر بخش و مطالب قابل نگارش در آن آشنایی کامل حاصل کنید. بهترین راه مطالعه پروپوزال‌های آماده و انجام شده و همچنین گرفتن مشورت از مؤسسات و مراکز فعال در زمینه آموزش و انجام پروپوزال و پایان نامه دکتری در رشته‌ها و گرایش‌های مختلف می‌باشد.
در این جا نگاهی به تفاوت مطالب در بیان مسئله و مطالب در اهمیت و ضرورت پژوهش می‌اندازیم. توجه داشته باشید در قسمت بیان مسئله مستقیماً به موضوع تحقیق و مشکل و مسئله موجود در آن اشاره کرده و توضیح کامل می‌دهیم و در قسمت اهمیت و ضرورت پژوهش فقط به الزامی بودن تحقیق اشاره می‌کنیم. با در نظر گرفتن این که خیلی از موضوعات وجود دارند که اهمیت بالایی داشته ولی ضروری نیستند، قسمت‌های اهمیت و ضرورت را به صورت جداگانه تشریح می‌کنیم.
توجه کنید که تفکیکی برای این دو در کار نیست بلکه ابتدا در بخشی از نوشته‌هایمان با ارائه آمارها و اعداد و ارقام مربوط به مطالعه، مشخص می‌کنیم که این تحقیق چقدر برای پیشبرد موضوع حائز اهمیت است و در بخشی دیگر می‌توان از نظرات محققین و افراد صاحب نظر و متخصص استفاده نمود تا ضرورت استفاده از تحقیق تشریح گردد. به این ترتیب هم به اهمیت تحقیق و هم به ضرورت پژوهش اشاره کرده‌ایم. پس در قسمت اهمیت و ضرورت تحقیق در پروپوزال دکتری به میزان مثمرثمر بودن تحقیق و مجموعه اطلاعاتی که نشان دهد انجام این تحقیق چه اندازه برای جامعه‌ی مورد استفاده، مفید خواهد بود و چه آگاهی‌های جدید و دستاوردهایی طی نتایج به دست آمده از تحقیق به جامعه اضافه می‌گردد، اشاره می‌کنیم.
- سئوالات و فرضیه‌های تحقیق: در پژوهش‌هایی که از ادبیات تحقیق و پیشینه مطالعاتی برخوردارند و در آنها علت یابی پدیده‌ها مطرح است و باید روابط بین مقوله‌ها کشف و یا تبیین شود فرضیه شکل می‌گیرد. اما در تحقیقات مبتنی بر تصمیم‌گیری چند معیاره که اکتشافی هستند باید سئوال مطرح شود. با این توصیف می‌توان در تعریف فرضیه گفت که فرضیات به صورت جملات خبری استفاده می‌شوند و باید در طی تحقیق بر اساس اطلاعات جمع‌آوری شده و روش‌های تحلیلی و آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند که طی آن تأیید یا رد خواهند شد؛ حتی دیده شده فرضیه‌ای که در پژوهشی تأیید شده با توجه به نتایج و شرایط در پژوهشی دیگر مورد تأیید قرار نگرفته است. برای سئوال به طور معمول همان فرضیه‌ها هستند که به صورت جملات سئوالی مطرح می‌شود و باید به شکلی طراحی گردد که در زمان انجام پایان نامه دکتری بتوان برای آنها پاسخ‌های قانع کننده‌ای یافت. البته این کار در انجام پایان نامه محقق می‌شود و در پروپوزال فرضیه‌ها و سئوالات فقط معرفی خواهند شد. به هر نحو طرح فرضیه یا سئوال در تحقیق، گزاره‌هایی هستند که منعکس کننده اهداف تحقیق خواهند بود و درستی مطرح شدن آنها در روش تحقیق بسیار مهم است، ولی متأسفانه در بسیاری از پژوهش‌ها به غلط فرضیه و سئوال را با هم مطرح می‌کنند که این کار به لحاظ پژوهشی اشتباه است.
توجه: وب‌سایت “بخون” مسئولیتی در قبال محتوای این مقاله ندارد.
